گاه می ‌اندیشم

یازدهم بهمن 1401 که کتاب "عین‌القضات همدانی، میراث‌دار سیه‌گلیمی و زنّارداری" از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران به عنوان نامزد کتاب سال ایران در دامنه عرفان معرفی شد، تصمیم گرفتم پیامی درباره اش در این‌جا بگذارم.

کتاب در سال 1400 توسط نشر نگاه معاصر چاپ شد و موضوع آن همان‌طور که از عنوانش پیداست درباره شخصیت عین‌القضات همدانی (کشته 525ق) و اندیشه‌های او است.

کوشیدم تا در این کتاب با دسته‌بندی و تحلیل اندیشه‌های عین‌القضات در سه بخش هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و سلوکی، ساختاری منسجم از افکارش در قالب یک نظام ارائه دهم تا فهم اندیشه‌هایش آسان، و زوایای پنهان شخصیت و طریقتش آشکار شود.

شاید ادعایی گزاف باشد، اما گمان می‌کنم که به هدف آرمانی خود رسیدم که بخشیدن حیاتی نو به یکی از سرمایه‌های فرهنگی کشورم بود. امید که توانسته باشم بخشی از دِین خود را به اهل شک ادا کنم، آن‌ها که در راه حقیقت جان دادند.

دشواره ی شک ورزی، ترک مأمن باورها و شکستن عادت هاست؛ پس نیازمند شهامت است؛ و این «شهامت» تفاوت اساسی میان اهل شک و کسانی است که دچار شک شده اند؛ زیرا شک برای گروه نخست راهی به سوی حقیقت و برای گروه دوم یک غافلگیری و مانعی در وصول به حقیقت و رسیدن به مقصد است.

اهل شک جستجوگران حقیقت اند بی آن که انتظار داشته باشند هر جوینده ای یابنده باشد، برای چنین کسانی مسیر بیش از مقصد اهمیت دارد؛ زیرا مسیر می تواند بی مقصد باشد؛ ولی شک برای کسی که دچار شک شده است مانند مرضی است که باید سریع  درمان شود، مانعی که باید برداشته شود؛ چون چنین کسی خود را مالک حقیقت می داند و تلاش می کند با رفع شک، حقیقت را به تملّک خود در آورد و حقانیّت مذهب یا مکتب خود را حفظ کند؛ ولی حقیقت برای اهل شک در تملک شخص یا مکتبی قرار نمی گیرد؛ بلکه چون ماهیِ آزاد است که تا به دست می آید از دست می رود. به همین علّت شکی که برای اهل شک لذت جوینده بودن را به ارمغان می آورد برای آن که دچار شک شده، رنجی بزرگ است که حس گم گشتگی را به همراه دارد.

چه زیبا می گوید عین القضات همدانی که اهل شک عزیزند... آن ها که در هیچ منزلی مقام نکنند.