گاه می ‌اندیشم

دانش نگار صبا فدوی

گاه می ‌اندیشم

دانش نگار صبا فدوی

گاه می ‌اندیشم

هر زمان که می‌اندیشیم و معنا را جستجو می‌کنیم، زیستن در جهان پدیدار را رها کرده ایم. پس «گاه هستیم، گاه می‌اندیشیم».

معنای زندگی (بخش پنجم: هیچ انگاری)

جمعه, ۱ مرداد ۱۴۰۰، ۱۰:۴۳ ق.ظ

در بخشهای گذشته به برداشتهای نظری درباره امور معنابخش زندگی، اشاره شد که بنیان این تلقیها بر فرض معنادار بودن واقعی برخی زندگیها استوار است؛ اما دیدگاههای هیچانگارانهای هم وجود دارد که این فرض را زیر سوال میبرند، و امور معنابخش زندگی را یا دستنیافتنی و یا فاقد قدرت معنابخشی میدانند.

می توان هیچانگاران را در دو دسته جای داد:

دسته نخست: 

  • بنا بر نظر گروهی از هیچانگاران، بنیان نگاه فراطبیعتگرایی درباره امر معنابخش، اعتقاد به خدا یا روح است؛ ولی اگر به هیچکدام معتقد نباشید، پس معنادار بودن زندگی را هم باور ندارید. آلبر کامو برای بیان چنین دیدگاهی مشهور است که بر اساس آن، عدم وجود عالم پس از مرگ، امکان وجود معنا را از بین میبرد. اما، این روزها دیگر کسی برای هیچانگاری از رد فراطبیعتگرایی کمک نمیگیرد بلکه بیشتر هیچانگاران معاصر، حتی با فرض وجود داشتن خداوند، وجود معنا در زندگی را رد میکنند.
  • برخی از هیچانگاران به این سخن شوپنهاور استناد میکنند که زنذگی ما فاقد معنا است؛ زیرا همواره ناخرسندیم، یا آنچه را در پیاش هستیم بهدست نیاوردهایم و یا از آنچه بهدست آوردهایم، دلزدهایم. منتقدان این گروه معمولا چنین پاسخ میدهد که برخی از زندگیهای انسانی آنمیزان خرسندی که برای معنا ضروری است، فراهم میکنند.
  • برخی دیگر از هیچانگاران هم مدعیاند که در صورت نبود قواعد اخلاقی ثابت، زندگی بهمعنا است: جهان بیمعنی بود اگر همه چیز مجاز بود». اما گروهی هم با اشاره به مباحث فرااخلاق معاصر، این نظر را رد میکنند.

دسته دوم: (معاصران)

بهطور کلی در ده سال گذشته دفاعهای تازهای از هیچانگاری صورت گرفته است که به برخی از این استدلالها اشاره میشود:

  • اهمیت داشتن زندگی انسان منوط بر این است که در موقعیتی باشد که بتواند به ارزش جهان بیفزاید؛ اما از آنجا که ارزش جهان بینهایت است، این کار ممکن نیست. منتقدان این نظر چنین پاسخ میدهند که حتی اگر نتوان به ارزش جهان افزود، بازهم به صرف منبع ارزش بودن، معنا حاصل میشود. بهطور مثال اگرچه دیگران میتوانند در غیاب تو، از کودکت مراقبت کنند؛ ولی حتی با دانستن این موضوع، باز هم میخواهی خودت کسی باشی که کودکت را پرورش میدهد.
  • بخش دیگری از استلالها در تأیید هیچانگاری به برخی دفاعها از نازادگرایی بازمیگردد که بر اساس آن به دنیا آوردن انسانهای دیگر غیراخلاقی است. طبق نظر بناتار، بدیهای وجود داشتن مثل دردها در مقایسه با حالت وجود نداشتن، زیانهای واقعیاند، حال آنکه خوبیهای وجود داشتن مثل لذتها در قیاس با حالت وجود نداشتن مزیتهای واقعی نیستند؛ زیرا در حالت دوم کسی نیست که از آنها بینصیب شود. این نظر، علاوه بر خیرهای تجربی نظیر لذت، به خیرهای غیرتجربی مثل خوبیهای معنا در زندگی هم قابل تعمیم است.
  • اما شناخته شدهترین دلیل بر تأیید هیچانگاری به نظرات تامس نیگل (Nagel 1986) باز میگردد که بیاهمیت بودن زندگی را آشکار میکند. به نظر نیگل، انسان میتواند جهان را از منظرهای مختلفی که یا درونیاند یا بیرونی، درک کند، این دامنه از درونیترین تا بیرونیترین منظر بهصورت زیر است:
  • درونیترین: میل شخصی خاص در لحظهای معین،
  • بیشتر درونی: علایق شخص در طول عمرش،
  • کمتر درونی: علایق خانواده یا اجتماع شخص،
  • بیرونیترین: منظر عالم، یعنی منظری که در آن علایق همه موجودات دارای شعور در همه زمانها و مکانها در نظر گرفته میشود.

هنگامیکه شخص این بیرونیترین منظر را انتخاب کند و تأثیر محدود و حنی کاملا ناچیز خود را بر عالم ببیند، اندک چیزی در زندگی است که واجد اهمیت باشد.

عده بسیار کمی استدلال بیرونیترین منظر نیگل را پذیرفتهاند، با این حال منطقی است که همنوا با نیگل بپذیریم که بخشی از کیفیت شخص بودن، توانایی اخذ منظر بیرونی است. اما آیا نداشتن هیچ منظری امکانپذیر است؟ آیا هیچ راه مطمئنی برای اثبات این امر وجود دارد که کدام منظر حجیت بیشتری نسبت به سایر منظرها دارد؟ هنوز به این پرسشها، پاسخ قطعی داده نشده است.

 

متس، تادئوس، 1394، معنای زندگی (مجموعه استنفورد)، ترجمه توکلی شاندیز، تهران: ققنوس

 

پ.ن: از کسانی که پیش از نیگل به این بحث در تأیید بیاهمیت بودن زندگی اشاره کردهاند، سیمون دووبوار در رمان «همه میمیرند» است که به نوعی میتوان آن را شرحی کامل ولی پیشین بر این نظریه نیگل دانست؛ ولی در این مدخل از دانشنامه استنفورد به آن اشاره نشده بود.

نظرات (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی